Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ

Το 1900 κάποιοι σφουγγαράδες από τη Σύμη ανακάλυψαν κοντά στα Αντικύθηρα που βούτηξαν για σφουγγάρια σε βάθος 42 μέτρων ένα αρχαίο ναυάγιο μήκους περίπου 50 μέτρων στο βυθό γεμάτο μπρούτζινα και μαρμάρινα αγάλματα. Μέρος αυτού του αρχαιολογικού θησαυρού ήταν και ο ονομαζόμενος "υπολογιστής των Αντικυθήρων", ένα σύνολο από διαβρωμένα γρανάζια που θύμιζαν κατάλοιπο μηχανισμού.

Από την ανακάλυψη του έως και σήμερα αρκετοί ερευνητές ασχολήθηκαν με τον μηχανισμό, μεταξύ των οποίων και ο καθηγητής Νόλα Πράις που αφιερώθηκε κυριολεκτικά σ'αυτό. Ο Πράις μετά από πιο διεξοδικές έρευνες και δημοσιεύει το 1974 το περίφημο σύγγραμμα "Gears from Greeks" (Οδοντωτοί τροχοί από τους Έλληνες) στο οποίο προσπαθεί να διευκρινίσει τον περίπλοκο αυτόν μηχανισμό:

"…Ο μηχανισμός μπορεί πια να θεωρηθεί ως ημερολογιακό υπολογιστικό μηχάνημα του Ήλιου και της Σελήνης, που μπορεί να κατασκευάστηκε γύρω στο 87 π.Χ. και να χρησιμοποιήθηκε ένα δύο χρόνια, στη διάρκεια των οποίων του έγιναν αρκετές επισκευές. Ίσως να κατασκευάστηκε από μηχανικό που να είχε κάποια σχέση με τη σχολή του Ποσειδώνιου στη νήσο Ρόδο, και να βρέθηκε στο ναυάγιο του πλοίου που κατευθυνόταν για τη Ρώμη, περίπου την εποχή που ο Κικέρωνας επισκέφθηκε τη σχολή εκείνη, γύρω στα 78 π.Χ. Το σχέδιο του μηχανισμού μοιάζει να ακολουθεί ακριβώς την παράδοση που είχε ξεκινήσει ο Αρχιμήδης στην κατασκευή των Πλανηταρίων.

Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε στη σχολή της Ρόδου, μεταδόθηκε στο Ισλάμ, όπου κατασκευάστηκαν παρόμοια μηχανήματα με οδοντωτούς τροχούς και τελικά άνθησε στον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα με την παράδοση των μεγάλων αστρονομικών ρολογιών και συναφών μηχανικών οργάνων, που υπήρξαν ζωτικά για την μεταγενέστερη επιστημονική και βιομηχανική επανάσταση.

Η πιο εντυπωσιακή ίσως πλευρά του μηχανισμού είναι ότι περιέχει το πιο περίπλοκο σύστημα ενός διαφορικού γραναζιού που δέχεται δύο διαφορετικές περιστροφές και θα πρέπει να υποθέσουμε πως ένα τέτοιο περίπλοκο σύστημα οδοντωντών τροχών είναι πολύ πιο χαρακτηριστικό του υψηλού επιπέδου της ελληνορωμαικής μηχανικής απ' όσο νομίζονταν μέχρι τώρα με βάση μόνο τα κείμενα που υπάρχουν. Έτσι, το περίεργο αυτό τεχνούργημα, το αρχαιότερο μηχανικό όργανο που διασώθηκε από την αρχαιότητα, αλλάζει ριζικά τις απόψεις μας σχετικά με τους Έλληνες και φανερώνει μία πολύ μεγαλύτερη συνοχή στην ιστορική εξέλιξη ενός από τους σημαντικότερους επιστημονικούς κλάδους που οδήγησαν στη δημιουργία του σύγχρονου πολιτισμού μας…"

και συνεχίζει…

"Μονολότι το διαφορικό γρανάζι μπορεί να πρωτοεμφανίσθηκε στο μηχάνημα των Αντικυθήρων στη προσπάθεια να επιδειχτούν οι κινήσεις του ¨Ηλιου και της Σελήνης σε τέλειο συνδυασμό με τις φάσεις της Σελήνης δεν παύει να είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι ένα τόσο περίπλοκο εξάρτημα παρουσιάζεται τόσο νωρίς. Πρέπει σίγουρα να καταχωρηθεί σαν μία από τις σημαντικότερες βασικές μηχανικές εφευρέσεις όλων των εποχών…"

Σήμερα από τον σπανιότατο αυτόν μηχανισμό διασώζονται τέσσερα τμήματα, τα οποία μπορεί να δει σήμερα ο επισκέπτης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας τοποθετημένα σε διαφανές πλεξιγκλάς.

Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω τη σκέψη του Πράις ότι ακόμα και αν τα κομμάτια των Αντικυθήρων δεν ήταν τίποτα παραπάνω από μερικούς μπρούτζινους τροχίσκους και γρανάζια, δεν παύουν να αποτελούν ένα αρχαιολογικό εύρημα τεράστιας σημασίας και ενδιαφέροντος, που μας δείχνει ότι επιστημονικά όργανα, γνώσεις και περίπλοκα μηχανήματα δεν είναι αποκλειστικότητα των δικού μας πολιτισμού αλλά χρησιμοποιήθηκαν και στην αρχαιότητα από σοφούς κύκλους, μέρος των γνώσεων που χάθηκαν για να ξαναανακαλυφτούν αρκετά χρόνια αργότερα όπως και πολλές άλλες σύγχρονες "εφευρέσεις".

ΠΗΓΕΣ:
-"Ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων", Χρήστος Δ. Λάζος, Εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ 1994
-http://www.cds.csd.uch.gr.venturas/index2
-http://ccat.sas.upenn.edu//rrice/apagadgt.html
-http://www.edu.gr/publications.html