Ο Εωσφόρος και η λατρευτική του εξέλιξη
δια μέσου των αιώνων
'Sine diabolo, nullus dominus'
(δίχως τον διάβολο, δεν υπάρχει Θεός)
παραδοσιακό ρητό
Άρθρο του Γιώργου Ιωαννίδη, Ψυχολόγου
Ο Χριστιανισμός, κάτω από την προστασία του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου και με το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μ.Χ., αρχίζει να διαμορφώνεται έως ένας από τους μεγαλύτερους θρησκευτικούς (που συχνά παίρνει και πολιτικό χαρακτήρα) γίγαντες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Είναι όμως γνωστό πως με την υλοποίηση μιας φιγούρας, η αντίθετη της αποκτά και αυτή ζωή. Μια τέτοια αντίθεση λοιπόν επικεντρώνεται στην φιγούρα του Εωσφόρου-Σατανά-Διαβόλου ο οποίος αποτέλεσε και αποτελεί μια συνεχής πυγή δημιουργίας: τρόμου, μίσους, πίστης και απιστίας. Μέσα από αυτή την μελέτη θα προσπαθήσουμε να ταξιδέψουμε σύντομα στην πορεία του διαβόλου μέσα από την πτώση του και στην εγκαθίδρυση του (και αυτό από τους επονομαζόμενους πιστούς του) σε μια σειρά από ομάδες που κάτω από την δική του 'προστασία' πραγματοποιούν την δική τους επανάσταση προς τον γίγαντα Χριστιανισμό.
Είναι γεγονός πως οι περισσότεροι πιστοί και μη πιστοί της Χριστιανικής κοσμοθεωρίας ξεκινούν τον συλλογισμό τους από τα πρώτα βήματα του ανθρώπου με την πλάση του ξεχνώντας αυτό που και ο ίδιος ο Μίλτων παρατήρησε (και πολύ όμορφα το διατύπωσε το 1667 με τον 'Απολεσθέντα Παράδεισο'), είναι πως το προπατορικό αμάρτημα, αλλά και αυτή η ίδια η πλάση των ανθρώπων ακολουθεί μιας πιο σημαντικής στιγμής στην Χριστιανική μυθολογία. Η πλάση και η πτώση των αγγέλων αποτελεί ένα λιτό θέμα που η Βίβλος αγγίζει ελάχιστα και που όμως έχει τεράστια αξία αφού εξαιτίας αυτής της αρχικής σχάσης των ουρανών έχουμε την πρώτη διπολικότητα ανάμεσα σε αυτό που μπορεί να ονομαστεί καλό-κακό ή που πιο σωστά απόκτά σημασία συμφωνίας-αντίθεσης. Ποιος όμως είναι ο πρώτος αυτός επαναστάτης πριν τον Χριστό;
Σύμφωνα με τον Άγιο Αυγουστίνο, οι άγγελοι πλάστηκαν την πρώτη ημέρα που ο Κύριος έφερε το φως. Πλάσματα ανώτερα από κάθε άνθρωπο, δημιουργήθηκαν για να υμνούν τον Πατέρα τους και να μεταφέρουν την βούληση Του. Πρώτος ανάμεσα σε όλες τις τάξεις ήταν ο Εωσφόρος - αυτός που φέρνει το φως - το ον που μπροστά στον θρόνο Του είχε την θέση και την δύναμη να κοιτάζει το Είναι του Δημιουργού.
Ο Αδραχτάς (1999) βασισμένος ίσως στον υπέροχο πίνακα του Blake ('Ο Σατανάς στην αρχική του δόξα') περιγράφει: "Το σώμα του το πνευματικό ήταν διάφανο, κρυστάλλινο, λουσμένο στο ίδιο το φως που πήγαζε από τον θρόνο της Μεγαλοσύνης. Τα χέρια του τα είχε απλωμένα σαν να αγκάλιαζε κάτι, σαν να αγκάλιαζε τον χώρο της επικράτειας που του είχε παραχωρήσει ο Δημιουργός, την απεραντοσύνη του κόσμου. Σύμβολα εξουσίας και δύναμης κοσμούσαν τα δάχτυλα του και στα νώτα του απλώνονταν οι πιο υποβλητικές φτερούγες που γνώρισαν ποτέ τα τάγματα των αγγέλων. Ένας πύρινος λωτός τον έντυνε από τα πόδια μέχρι την μέση, και από εκεί έφευγαν προς τα πάνω δυο τεράστια φλογισμένα πέπλα. Στην κεφαλή, σαν άλλη κορόνα δόξας και τιμής, δυο πάλλευκα υπέροχα στην αίσθηση, φτερά σχημάτιζαν τη δόξα του Υιού της Αυγής. Την μορφή του στεφάνωναν χιλιάδες μικρά και μεγάλα άστρα, χιλιάδες μικροί και μεγάλοι συνοδοί άγγελοι. Με σάλπιγγες, τύμπανα και κρουστά είχαν ως έργο τους να αναγγείλουν την είσοδο και την έξοδο του μεγάλου αρχηγού. Κι αυτός φαινόταν να στέκει ασυναγώνιστος μέσα στην απόλυτη ηρεμία του".
Το ερώτημα του γιατί η θαυμαστή αυτή φιγούρα οδηγήθηκε στο να ξεκινήσει την πρώτη επανάσταση και να καταλήξει μακριά από τους ουρανούς, προβλημάτισε πολλούς ερμηνευτές των Γραφών και σχημάτισε πολλές υποθέσεις δημιουργώντας κάθε φορά και μια διαφορετική εξελικτική ιστορία, προσδίδοντας ή αφαιρώντας κάθε φορά και κάποια στοιχεία στο πρόσωπο του αρχαγγέλου. Το μόνο βέβαιο είναι πως υπήρξε μια κάποια αντιζηλία όπου οδήγησε σε μια υποτιθέμενη διαφωνία έτσι ώστε να κάνει ακόμη και των προφήτη Ησαία (κεφ. 14, στίχοι 12-15) να αναρωτιέται αλλά και να μας περιγράφει: "Πως έπεσες από τον ουρανό, Εωσφόρε, τέκνο της αυγής! Πάνω στην γη συντρίφτηκες, εσύ που υπέταξες λαούς. Έλεγες μέσα σου: 'Στον ουρανό θ'ανέβω, τον θρόνο μου θα υψώσω πάνω από τα άστρα του Θεού. Θα πάρω θέση πάνω στο βουνό, στο μακρινό βορρά που οι Θεοί συνάζονται. Θ'ανέβω πάνω από τα σύννεφα και με τον ύψιστο θα είμαι ίσος.' Μα έπεσες μέσα στον Άδη, στης αβύσσου το βυθό"
Μαζί λοιπόν με τον πρώτο των πρώτων, ακολούθησαν στην Κόλαση το ένα τρίτο των αγγελικών δυνάμεων αναγνωρίζοντας όλες σαν κύριο τους μονάχα των Σατανά, την μεταστοιχείωση του Εωσφόρου. Η έννοια του Σατανά στην Παλαιά Διαθήκη μοιάζει να ακολουθεί μια εξελικτική πορεία αφού αρχικά η λέξη Satan (με άρθρο) δηλώνει τον άγγελο που ο Γιαχβέ ο ίδιος έχει εμπιστευτεί μια αποστολή. Σαν έτσι, ο Σατανάς λειτουργεί όπως ο δημόσιος κατήγορος που υπάρχει και θυμίζει στον Γιαχβέ την ενοχή των ανθρώπων. Πολύ γνωστό είναι μάλιστα το παράδειγμα όπου δοκιμάζει την πίστη του Ιώβ μετά από άδεια του Γιαχβέ. Αξίζει να αναφέρουμε εδώ πως η στάση αυτή διαφέρει κάθετα από την μετεξέλιξη της αφού για τον Εβραίο της Παλαιάς Διαθήκης, ο κόσμος του είναι αυστηρά μονοθεϊστικός, αδυνατώντας έτσι να αποδώσει αυτοβουλία σε ένα δαίμονα που να προκαλεί δυστυχίες. Η στάση αυτή μοιάζει να αλλάζει λίγο την περίοδο της Βαβυλωνιακής αιχμαλωσίας των Εβραίων όπου το Satan γίνεται κύριο όνομα, χωρίς πλέον άρθρο, και έτσι αρχίζει να κάνει δειλά δειλά την εμφάνιση του μια αυτόβουλη αρνητική ενέργεια που προσωποποιείται στην φιγούρα του Σατανά ή Διαβόλου (αυτός που διαβάλει, που συκοφαντεί).
Από τον 4ο αιώνα π.Χ. το υπαρξιακό αδιέξοδο των πιστών και οι δυσκολίες της καθημερινότητας διαπλάθουν καλύτερα την φιγούρα εκείνη που είναι υπεύθυνη για την αρχικά ασαφής ιστορία του φιδιού και του μήλου. Έτσι ο ύστερο-Ιουδαϊσμός ωριμάζει τον αντίπαλο του Πλάστη και περιγράφει την πτώση του (Ενώχ 15) τον αποκαλεί άρχων αυτού του κόσμου και απέναντι του τοποθετεί (κάτι που γίνεται ιδιαίτερα εμφανής μέσα από τον Χριστιανισμό) έναν λυτρωτή, τον Μεσσία που θα έρθει για να νικήσει με την θυσία του τις αμαρτίες που πείρε μέσα στην άγνοια του ο άνθρωπος την στιγμή που δέχτηκε να πιστέψει τον πλανευτή όφη.
Μύθος ή ιστορία; Ακαδημαϊκοί και πιστοί έχουν τοποθετηθεί και αυτοί εδώ και δυο σχεδόν αιώνες σε αντίθετα στρατόπεδα σχετικά με την ιστορικότητα της Βίβλου. Η βιβλιογραφία κάθε πλευράς είναι μεγάλη όσο και οι 'αποδείξεις' που η κάθε πλευρά προσφέρει. Το τελικό συμπέρασμα όμως δεν αποτελεί ενδιαφέρον αυτής της μελέτης και αυτό διότι ανεξάρτητα από την ορθότητα της οντολογικής ύπαρξης μιας μορφής που επάνω της συγκεντρώνεται κάθε τι κακό ή αγαθό, πρέπει να μελετήσουμε πάνω σε αυτούς που είδαν και αντιμετώπισαν την φιγούρα αυτή ως αληθινή (ή έστω συμβολικά υπαρκτή). Η ιστορία λοιπόν του δυτικού Χριστιανικού κόσμου δεν αποτελεί μονάχα την αποδοχή ή όχι της διδασκαλίας του Χριστού ως Μεσσία, αλλά και την κατανόηση του εκπεσώντα αγγέλου ως ένα αλλάζων και εγωκεντρικό στοιχείο, εμπόδιο και πειρασμό των ανθρώπων, ή ως ένα Προμυθεϊκό πλάσμα, θύμα ίσως και το ίδιο μιας κυκλοθυμικής σαδιστικής Θεϊκής μορφής.
Το βότσαλο στην λίμνη έπεσε, τα κυματάκια έχουν πλέον χαθεί, και όλοι οι άνθρωποι πλέον ψάχνουν να βρούνε ποιος ή τι το έριξε. Ο καθένας μέσα από την δική του οπτική μα πάντα με μια Εωσφορική πίστη θα λέγαμε, προς τον εαυτό του.
Και η ιστορία ξεκινά με τις πρώτες διαφορετικές γνώμες που εμφανίζονται σιγά σιγά, μα πάντα δυναμικά και πάντα βασισμένες σε ασάφειες κειμένων ή και στην έλλειψη αυτών, σε διαφορετικές ερμηνείες, και σε παντρέματα διαφορετικών αλλόθρησκων αντιλήψεων. Μέσα από εκεί διαμορφώνονται κινήματα που το καθένα βλέπει διαφορετικά στοιχεία στην ζωή του Χριστού, τονίζουν ή μειώνουν διάφορα βιώματα και έννοιες ή ακόμη και τροποποιούν αρκετά τις (έτσι όπως είναι γνωστές σε μας) κοσμοθεωρίες. Ίσως λοιπόν η πιο γνωστή (και σημαντική) πνευματική κίνηση των πρώτων Χριστιανικών χρόνων να ήταν αυτή των Γνωστικών.
Ο Γνωστικισμός, μια από τις πρώτες Χριστιανικές αιρέσεις, έφτασε στην ακμή του τον 3ο αιώνα μ.Χ. Με θρυλικό ιδρυτή το Σίμωνα τον Μάγο (θαυματοποιός που η άνοδος και η πτώση είναι γραμμένη στις Πράξεις των αποστόλων), αποτελούσε τον συνδυασμό Περσικού Ζωροαστρισμού, Εβραϊκής Καββάλας και Αιγυπτιακού μυστικισμού. Βασική πίστη των Γνωστικών ήταν το δόγμα πως ο υλικός κόσμος ήταν κατά βάση κακός και πως δεν υπάρχει τίποτα μέσα σε αυτόν καλό ή όμορφο. Η σωτηρία λοιπόν του ανθρώπου βασιζόταν στην λύτρωση της ψυχής, στο ξύπνημα του έμφυτου θεϊκού σπόρου διαμέσου της Γνώσης (της μυστικής ενόρασης) που θα τον απελευθέρωνε από την υλική φυλακή του σώματος. Σύμφωνα με τους Γνωστικούς, ο κόσμος δημιουργήθηκε από ένα κατώτερο Θεό, τον Δημιουργό ο οποίος και φυλάκισε τους ανθρώπους μέσα στην ύλη. Ο Δημιουργός ταυτιζόταν με τον Θεό τον Εβραίων (Yahweh) τον οποίο και θεωρούσαν ως το τέκνο της Σοφίας, μιας από τους τέσσερις Αιώνες (που μαζί με τους Άρχοντες σχημάτιζαν τους δυο τύπους υπερφυσικών όντων). Μέσα από την επιθυμία της Σοφίας να γνωρίσει το "Πλήρωμα" (τον αληθινό Θεό για τον οποίο ο Χριστός μίλησε), ένα παραμορφωμένο πλάσμα γεννήθηκε το οποίο ήταν και ο πρώτος Άρχοντας. Ο Δημιουργός ή Ιαλνταμπαόθ, μαζί με άλλους έξι, σχημάτισε το γνωστό σύμπαν εμποδίζοντας έτσι στους ανθρώπους να επιστρέψουν στην αρχική τους πυγή, το "Πλήρωμα". Η μοίρα του Γνωστικισμού ήταν να συμβιώσει με τις υπόλοιπες θρησκείες του Ρωμαϊκού κόσμου για να εκδιωχθεί τελικά και να εξοντωθεί τον 13ο αιώνα με διωγμούς αλλά και να αναγεννηθεί στην σύγχρονη εποχή. Η σημαντικότητα του όμως ήταν τέτοια ώστε να δημιουργήσει ένα μεγάλο ρυθμό ομάδων βαθιά επηρεασμένων από αυτόν. Έτσι (και σε σχέση πάντα με την αντίληψη περί Διαβόλου) θα πρέπει να ρίξουμε την προσοχή μας σε μια παραφυάδα του Γνωστικισμού που οι οπαδοί του λόγο του κυρίως χαρακτηριστικού της λατρείας του φιδιού, αποκαλούνταν Οφίτες αλλά και Ναασσηνοί.
Στην διδασκαλία των Οφιτών που εμφανίστηκαν τον 2ο και 3ο αιώνα μ.Χ. κυριαρχούν βασικά πιστεύω των Γνωστικών. Γι'αυτούς, ο Σατανάς-Όφις ήταν η πρώτη ηρωική μορφή που αντιστάθηκε στον κακό Θεό της Παλαιάς Διαθήκης. Ο Διάβολος αποτελεί μια παρεξηγημένη φιγούρα που αποτελεί ουσιαστικά την φωτεινή όψη του Πλερώματος. Μέσα από τους κόλπους των Οφιτών, όπως συχνά άλλωστε συμβαίνει, διαμορφώθηκαν μικρότερες ομάδες όπως αυτές των Σηθιανών που λάτρευαν τον Σεθ, γιο του Αδάμ και που τον τιμούσαν στην θέση του Χριστού κ.α. Καμιά από αυτές όμως δεν μπόρεσε να αντέξει τους αρχαίους χρόνους εκτός από μια άλλη θρησκευτική ομάδα, αυτή των Γεζιτών.
Οπαδοί Κουρδικής θρησκείας που αριθμοί μέχρι και σήμερα μερικές χιλιάδες. Η επωνυμία τους προέρχεται από το όνομα του χαλίφη Γεζίδ (7ος αιώνας μ.Χ). Αποτελεί μια θεοκρατική κοινωνία όπου η λατρεία τους τηρείται μυστική ενώ χαρακτηρίζονται ως προσκυνητές του Διαβόλου (που συμβολίζεται και από αυτούς με το σύμβολο του φιδιού). Πιστεύουν στην ύπαρξη ενός Θεού που έχει προσφέρει την διακυβέρνηση του κόσμου σε αυτόν που εκδιώχθηκε μετά από επανάσταση εναντίον Του από τον παράδεισο. Μετά από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, ο κυβερνήτης της πλάσης Σεϊτάν, θα επιστρέψει στην πρωταρχική του θέση κοντά στον Θεό και μαζί με αυτόν, θα εισέλθουν στον Παράδεισο όλοι όσοι υπήρξαν οπαδοί του στην γη. Οι Γεζίτες βρίσκονται διασκορπισμένοι στην Μεσοποταμία και την Ν. Καυκασία όμως το κέντρο λατρείας βρίσκεται στην οροσειρά του Χουζιστάν στα σύνορα Ιράκ και Τουρκίας.
Κάπου εδώ αξίζει να ανοίξουμε μια παρένθεση σχετικά με την συμβολική φύση του φιδιού. Αν όλα τα σύμβολα είναι λειτουργίες εμποτισμένα με ενέργεια, τότε το φίδι ή ερπετό συμβολίζει την ίδια την ενέργεια, την καθαρή απλή δύναμη. Η ίδια τους η φύση (η περιοδική αλλαγή του δέρματος, η έρπουσα κίνηση, το σφύριγμα κ.α.) τα συνέδεσε με ποικίλα άλλα συμβολικά στοιχεία όπως τα δέντρα, το νερό, προσδίδοντας τα τελικά με ένα πλούσιο συμβολικό περιεχόμενο. Η περιοδική του δερματική ανανέωση του έδωσε τα στοιχεία του θανάτου και της αναστάσεως και γενικότερα των κύκλο των αλλαγών. Αποτελεί σύμβολο φαλλικό εκφράζοντας την δημιουργική αρσενική δύναμη, ταυτόχρονα όμως συνοδεύοντας την Μεγάλη Μητέρα (τυλιγμένο γύρω της ή στα χέρια της) αποκτά τα θηλυκά χαρακτηριστικά της μυστικότητας και της διαίσθησης.
Άλλοτε θεωρείτε ερμαφρόδιτο και αποτελεί έτσι το έμβλημα των αυτοδημιούργητων θεοτήτων. Ζώντας υπογείως, πιστεύεται πως έρχεται σε επαφή με τον κάτω κόσμο έχοντας έτσι παντογνωσία και την μαγική γνώση των νεκρών. Σαν χθόνιο φίδι, εκδηλώνει την επιθετική μορφή του θείου, εχθρός του Ήλιου, που έρχεται σε σύγκρουση με το φως (Δίας-Τυφώνας, Απόλλωνας-Πύθωνας, Όσιρις-Σεθ κ.α.) Είναι ο αρχέγονος ωκεανός από όπου αναδύονται όλα και επιστρέφουν όλα. Στηρίζει τον κόσμο ή τον περιβάλει σαν Ουροβόρος (το φίδι που τρωει την ουρά του). Καθώς κινείτε δίχως πόδια, συμβολίζει το πνεύμα και την εσωτερική φύση του ανθρώπου. Δυο φίδια μαζί συμβολίζουν τα αντίθετα, την δυαδικότητα που και τελικά ενώνεται. Τυλίγοντας ένα δέντρο ή ένα ραβδί (Κηρύκειο του Ερμή) μαρτυρούν τους σπειροειδείς κύκλους της φύσης, τα ηλιοστάσια καθώς και την αλχημιστική διαδικασία του solve et coaqula.
Για τους Ατζέκους αποτελεί τον Ήλιο, το πνεύμα καθώς και άλλες μορφές της φύσης όπως ο άνεμος. Είναι ο Ηλιακός θεός Κουετζαλκοάτλ αλλά και η Μητέρα Γη Κοατλίκουε. Μέσα από το αίμα του, γεννήθηκε η ανθρωπότητα συμβολίζοντας έτσι τον καταμερισμό της αρχέγονης ενότητας και την εμφάνιση της πολλαπλότητας στον κόσμο. Για τους Αιγυπτίους, ο Ουραίος που στόλιζε το στέμμα των Φαραώ. Η βασιλική σοφία αλλά και ο Άποφης, το δαιμόνιο που απειλεί τον Ρα στην βραδινή του πορεία. Στον Βουδισμό, αντιπροσωπεύει την οργή όσο το γουρούνι την απληστία, την άγνοια και ο πετεινός τον σαρκικό πόθο. Τα τρία μαζί αποτελούν τις δεσμευτικές αμαρτίες, τις ψευδαισθήσεις που καταδικάζουν τον άνθρωπο στον κύκλο της ύπαρξης. Για τους Εβραίους αποτελεί τον πειρασμό αλλά και τον χάλκινο Όφι του Μωυσή που θεράπευε δηλητήριο του ομοίου του. Για τους Έλληνες, την ανανέωση της ζωής και την γιατρειά σαν γνώρισμα του Ασκληπιού και του Ιπποκράτη. Είναι η σοφία για την Αθηνά αλλά και ο χθόνιος δαίμονας που νικά ο Απόλλωνας.
Φιγούρες όπως η Μέδουσα και οι Ερινύες με φίδια τυλιγμένα στα μαλλιά, συμβολίζουν την δύναμη της μαγείας, την σοφία μα και τον δόλο που ένα φίδι εκφράζει. Για τους Ινδουιστές, την κοσμική δύναμη αλλά και τον δαίμονα που νικώντας τον ο Κρίσνα χόρεψε πάνω στο κεφάλι του. Η κόμπρα είναι ένα βάθρο του Βίσνου και σαν έτσι αντιπροσωπεύει την γνώση, την σοφία και την αιωνιότητα. Για τους Κέλτες αποτελεί τον Κερνούνο, τον θεό της γονιμότητας και της αρρενωπότητας. Για την Κίνα είναι στενά συνδεδεμένο με τον δράκοντα όταν όμως διαχωρίζεται, αποκτά απειλητικές ιδιότητες. Για τους Σκανδιναβούς, είναι το φίδι της Μίντγκαρντ που περιβάλει τον κόσμο αλλά και ο Νιντχογκ, το φίδι που κατοικεί στο Κοσμικό Δέντρου Υγκντρασίλ και που τρέφετε με τις ρίζες του. Για τον Χριστιανισμό εκφράζει τόσο την εικόνα του Χριστού όσο και του Διαβόλου. Το φίδι ή ο δράκος είναι ο πειρασμός, ο Σατανάς, ο εχθρός του Θεού και ο παράγοντας της αγγελικής πτώσης. Τυλιγμένο όμως στο Δέντρο της Ζωής εκφράζει την σοφία, την θυσία. Το καλό φίδι εικονίζεται να εξέρχεται από τον κάλυκα του Αγίου Ιωάννη, το κακό όμως αποτελεί τον δράκο της Αποκαλύψεως. Είναι ίσως η συρόμενη του φύση που έκανε τους Χριστιανούς να το αναγνωρίσουν ως ένα πλάσμα κατώτερο όσο και ύπουλο, χαρακτιρισμούς που με τον καιρό δίνονταν στον Διάβολο.
Η ιστορία συνεχίζει την πορεία της και ο Χριστιανισμός συνεχίζει την εξάπλωση του. Ο Θεοδόσιος Ά το 380 μ.Χ. τοποθετεί τον Χριστιανισμό ως την μόνη ανεκτή θρησκεία του Βυζαντίου. Η καταστροφή του αρχαίου κόσμου συνεχίζεται, η Ρώμη βρίσκεται στο έλεος βαρβαρικών επιδρομών και μέχρι τον 15ο αιώνα θα ζει μια ομιχλώδης περίοδο, γνωστή και ως Δυτικός Ευρωπαϊκός Μεσαίωνας. Ο Σατανισμός παύει να υπάρχει σαν οργανωμένη λατρεία ενώ κάτω από την Χριστιανική σκιά αναπτύσσονται και εξαφανίζονται διαρκώς ποικίλες αιρέσεις που συνήθως κατέληγαν στην εξευγενιστική φωτιά της Ιεράς Εξέτασης (η Sacra Inquisitio διαμορφώθηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ για να χάσει την παλιά της δύναμη μονάχα στις αρχές του 19ου και τελικά να αφομοιωθεί σήμερα στην 'Επιτροπή δόγματος και πίστεως' το 1965).
Η διδασκαλία των αιρέσεων αυτών βέβαια μπορεί να μην περιείχε δείγματα Σατανικής λατρείας, όμως οτιδήποτε βρισκόταν έξω από τον έλεγχο της Αγίας Έδρας ή των Ανατολικών Πατριαρχείων, σίγουρα είχε μια δαιμονική πυγή. Η αρχαία θρησκεία ενσωματώθηκε μέσα στην καινούργια, οι αρχαίοι θεοί παραγκωνίστηκαν ή βαπτίστηκαν με την δαιμονική ταυτότητα. Ο θεός Πάνας, που άλλοτε συμβόλιζε τις φυσικές δυνάμεις, υπό το Χριστιανικό βλέμμα και κάτω από το δόγμα της εκπεσώντας φύσης, αναγνωρίστηκε ως η καταλληλότερη μορφή για τον Μεσαιωνικό Διάβολο. Το έργο του Σατανά βρισκόταν πλέον μέσα σε κάθε αρχαίο ιερό τόπο ή μέσα σε κάθε αρχαία τελετουργία. Οι παλιοί ναοί αγιάστηκαν με βάση την νέα πίστη ενώ οι παλιοί τρόποι (όσοι δεν άλλαξαν σκοπό) περιθωριοποιήθηκαν και κυνηγήθηκαν ως Σατανικοί.
Κάπου λοιπόν μέσα σε αυτά τα χρόνια αναγνωρίζουμε και την εμφάνιση του παγανισμού.
Ο παγανιστής (pagan) ήταν ο κάτοικος του χωριού, εκεί δηλαδή όπου η χριστιανική δύναμη ήταν ελαφρώς λιγότερη και οι αρχαίοι τρόποι μπορούσαν ακόμη να βρεθούν. Με τον καιρό, κάθε αρχαία συμπεριφορά δαιμονοποιόταν και την εποχή όπου η Ρώμη (όσο και κάθε κοινωνικό στρώμα της ταλαιπωρημένης Ευρώπης) χρειαζόταν ένα εξιλαστήριο θύμα για να ενισχύσει την δύναμη της, το κυνήγι των μαγισσών ξεκίνησε. Η υστερία αυτή που εμφανίστηκε στην Ευρώπη και συνεχίστηκε στον Νέο Κόσμο, που θανάτωσε περίπου 100.000 ανθρώπους και ζώα (!) με την κατηγόρια της δαιμονικής λατρείας, έδωσε πολλά στοιχεία από την εικόνα που έχουμε σήμερα για τον Σατανισμό.
Περίεργες τελετουργίες, περιθωριοποιημένα άτομα, σεξουαλική απελευθέρωση, είναι μερικά από τα στοιχεία που αναγνωρίζονται ακόμη και σήμερα τόσο στις αυτοαποκαλούμενες σατανιστικές ομάδες όσο και στην πίστη των μη-σατανιστών. Σημαντική αλήθεια είναι όμως πως η εικόνα αυτή (ως ένα σημείο) προέκυψε από τον φόβο των 'πιστών' Χριστιανών απέναντι σε αυτούς/ες που αποκαλούσαν λάτρεις του Σατανά. Η ταύτιση της μαγείας και της εσωτερικής φιλοσοφίας (έτσι όπως αναπτύχθηκε από διάφορους κλάδους όπως τον Ερμητισμό, την Αλχημεία, την Καββάλα, τον Ροδοσταυρισμό κ.α.) με την λατρεία του Σατανά ήταν μια πολύ εύκολη κίνηση του κλήρου που μέσα από την άγνοια του όσο και από το συμφέρον, αποδοκίμαζε οτιδήποτε διαφορετικό στο όνομα ενός θεού αγάπης. Είναι χαρακτηριστικά μάλιστα τα λόγια του Thomas ('Η θρησκεία και η παρακμή της μαγείας', 1971): "Η αλήθεια είναι ότι τα αποδεικτικά στοιχεία για την πραγματικότητα της τελετουργικής λατρείας του Διαβόλου, είτε στην Αγγλία είτε στην υπόλοιπη Ευρώπη, είναι εξαιρετικά λιγοστά. Οι ελάχιστες σύγχρονες προσπάθειες να ερευνηθούν οι επιβεβαιώσεις των δαιμονολόγων και οι φανταστικές 'ομολογίες' που αποσπάστηκαν με βασανιστήρια σαν απαντήσεις σε μια προκαθορισμένη ομάδα ερωτήσεων, υπονοούν ότι ακόμη και στην υπόλοιπη Ευρώπη η τελετουργική λατρεία του Διαβόλου ήταν πιθανόν ένας μύθος."
Ανεξάρτητα όμως από τις αιματηρές κινήσεις της Εκκλησίας αλλά και τις τοπικές νομοθεσίες πολλών βασιλέων (όπως του Καρλομάγνου τον 9ο αιώνα μ.Χ.) κατά της μαγείας, ο παγανισμός όσο και η εσωτερική φιλοσοφία (που για πλέον ευνόητους λόγους αποκαλείτε και αποκρυφισμός) επιβίωσε μέσα από μεμονωμένες προσπάθειες ανθρώπων που διψούσαν για μάθηση. Όσο όμως ο χριστιανικός σταυρός βρισκόταν στο πιο ψηλό σημείο της κάθε πόλης, έτσι και η σκιά του Σατανά συνόδευε τις πράξεις όλων αυτών. Η ταύτιση μαγείας και σατανικής λατρείας είχε ριζωθεί καλά στις καρδιές του κλήρου, του ποιμνίου του αλλά σιγά σιγά και αυτών των ίδιων των μάγων.
Η συσχέτιση αυτή όμως θα πρέπει να τονιστεί πως δεν έχει την μορφή που εμείς γνωρίζουμε σήμερα. Ο προσεκτικός αναγνώστης θα παρατήρησε πως είδη έχουμε αναφερθεί σε δυο εξελικτικά επίπεδα του Σατανισμού: αυτό της πρωταρχικής οργανωμένης λατρείας (δίχως στοιχεία μαγείας-όπως τουλάχιστον είναι σήμερα) και αυτή της ταύτισης με την παγανιστική απόπειρα επιβίωσης. Η διαφορά με το τρίτο στάδιο (αυτό της αντίδρασης στον χριστιανισμό που έχει σαφή στοιχεία οργανωμένης λατρείας και τελετουργικής μαγείας) είναι σημαντική. Αυτό μπορεί ίσως να γίνει κατανοητό αν κανείς μελετήσει κλασσικά Γριμόρια όπου ο σεβασμός προς τον χριστιανικό Θεό και η καταδίκη του κακού είναι εμφανής! Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα όπου στο 'Clavicula Salomonis' (την γνωστή σήμερα ως Σολομωνική) υπάρχει στο τέλος του πρώτου από τα 2 βιβλία η επιγραφή: "Καταραμένος να είναι αυτός που παίρνει το όνομα του Θεού ματαιόδοξα! Καταραμένος να είναι αυτός που κάνει χρήση αυτής της γνώσης για κακό σκοπό, να είναι καταραμένος στο κόσμο αυτό και σε αυτόν που θα έρθει. Αμήν Να είναι καταραμένος στο όνομα αυτού που έχει βλασφημήσει!"
Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς πως οι μάγοι πολύ πριν τον 19ο αιώνα είχαν μια εμφανή σατανολατρεία όταν τοποθετούσαν στα κείμενα τους σημειώσεις για το μεγαλείο του Θεού. Η αναφορά σε δαίμονες και στην επίκληση τους δεν αποτελεί αναγκαστικό στοιχείο σατανολατρείας, αλλά την γνώση μιας διαδικασίας που δεν γινόταν γνωστή μέσα από την εκκλησία. Ανεξάρτητα από το αν ο αναγνώστης πιστεύει στην λειτουργικότητα της μαγείας, οι συγγραφείς τέτοιων Γριμορίων (μιας περιόδου που κράτησε από τον 1ο έως τον 18ο αιώνα) μοιάζουν να πιστεύουν σε αυτήν όσο και στο ότι δεν κάνανε κάτι ενάντια στην εκκλησία παρά του ότι ακολουθούσαν μονοπάτια που δεν μπορούσαν να γίνουν γνωστά από τα μάτια του απλού αμόρφωτου λαού που εκείνους τους καιρούς αποτελούσε το μεγαλύτερο ποσοστό της Ευρώπης.
Οι αιώνες συνεχίζουν την πορεία τους όμως και οι υπαρξιακές αναζητήσεις των Ευρωπαίων συνεχίζουν να μην βρίσκουν τις απαντήσεις τους από την κυρίαρχη Χριστιανική Εκκλησιαστική διδασκαλία. Ίσως ήταν η αντιδραστική συμπεριφορά ενός εφήβου, ίσως ήταν η καλά ριζωμένη παγανιστική παράδοση, ή ίσως αποτελούσε την επαφή των Ευρωπαίων με την αρχαιοελληνική φιλοσοφία (μέσω των Αράβων και των Βυζαντινών) και την Εβραϊκή Καββάλα (μέσα από τις μετακινήσεις των Εβραίων) που διαμόρφωναν συνεχώς καινούργια μονοπάτια σοφίας και θρησκευτικότητας. Η Αλχημεία και ο Ερμητισμός ανθούσε άλλοτε υπό την προστασία του βασιλιά Rudolf ΄Β τον 16ο αιώνα ή ακόμη κάτω από τις εκκλησιαστικές διώξεις, μα πάντα παρούσα να αποτελεί δίοδο σωτηρίας και αναμετάδοσης σοφίας από κάθε σημείο του τότε γνωστού κόσμου. Ποικίλα ήταν εκείνα τα ιστορικά συμβάντα που οδήγησαν στην εμφάνιση οργανωμένων ομάδων όπως των Ελευθερωτεκτόνων που υπερασπίζονταν σύμβολα και διδασκαλίες πέρα από τις βατές Χριστιανικές Εκκλησιαστικές προσφορές. Η εποχή του διαφωτισμού απομακρύνει τον άνθρωπο από το μονοπώλιο της χριστιανικής εκκλησίας, τον πλησιάζει προς τον σημερινό ορθολογισμό αλλά και ταυτόχρονα τον οδηγεί στο να ανακαλύπτει τα αρχαία δόγματα και να αναγεννά την μαγεία ή γιατί όχι να δημιουργεί καινούργια. Ο 19ος αιώνας είναι η εποχή που θα εμφανιστούν οι πρώτες αποκρυφιστικές αδελφότητες όπου η εσωτερική φιλοσοφία συναντά την τελετουργική μαγεία κάτω από το βλέμμα ενός πλέων Προμυθεϊκού Εωσφόρου που δεν θα μπορούσε φυσικά να λύπη. Από αυτό το σημείο ο αποκρυφισμός σφυρηλατείται και παίρνει ποικίλες μορφές ανάμεσα στις οποίες βρίσκεται και ο Σατανισμός.
Ο πρόδρομος ίσως του σύγχρονου αποκρυφισμού, και κατά επέκταση του Σατανισμού, θα πρέπει να αναζητηθεί στην αποκρυφιστική μεταρρύθμιση και οργανοτικότητα που παρατηρήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα. Συγκεκριμένα στο Παρίσι του 1810, γεννιέται ο Αλφόνς Λουί Κονστάνς, αργότερα γνωστός ως Ελιφάς Λεβί. Παιδί ενώ υποδηματοποιού, ο Λεβί παίρνει κατάλληλη μόρφωση έτσι ώστε να μπει στον ιερατικό κύκλο της Καθολικής Εκκλησίας, κάτι το οποίο ουδέποτε πραγματοποιεί αφού ακολουθεί την επαναστατική του φύση και αφού ασχολήθηκε λίγο και μάλλον αποτυχημένα με την ζωγραφική και την πολιτική σάτιρα, ακολούθησε τον δρόμο του αποκρυφισμού αφιερώνοντας την ζωή του στην μελέτη της Καββάλας, των Ταρώ και της τελετουργικής μαγείας. Η συγγραφική δουλειά του Λεβί όσο και το γενικότερο κλίμα εσωτερικού ρομαντισμού που κάλυψε τα αριστοκρατικά σαλόνια μέσω από τον πνευματισμό, τον Τεκτονισμό κ.α. επηρέασαν φιγούρες κλειδιά όπως αυτή του ΜακΓκρέκορ Μάθερς ο οποίος μαζί με άλλους ροδόσταυρους και καββαλιστές ιδρύουν το Ερμητικό Τάγμα της Χρυσής Αυγής στις 1/3/1888.
Κεντρικός στόχος του Τάγματος ήταν η επιτέλεση του Μεγάλου Έργου μέσα από την διδασκαλία της τελετουργικής μαγείας, της Καββάλα, των Ταρώ, της αστρικής προβολής, της αλχημείας, την γαιομαντείας, της αστρολογίας κ.α. Το Τάγμα γνώρισε εποχές δόξας όσο και μια συνεχής περίοδο εσωτερικών προστριβών που είχε ως αποτέλεσμα την διάσπαση της αρχικής ενότητας σε ποικίλες υποομάδες. Στοές και τάγματα γέμισαν την Ευρώπη εξαιτίας διαφωνιών των μελών όμως η αρχική πυγή βρισκόταν πάντα στην μνήμη όλων. Η συμβολή του Τάγματος μεγάλη αφού προκάλεσε μια σημαντική αναγέννηση του εσωτερισμού όσο και μια συνένωση κάθε διασκορπισμένου εσωτερικού τομέα. Έτσι η μαγεία βρήκε ξανά ένα σημαντικό υποστήριγμα μέσα από τις αναδημοσιεύσεις (και όχι τις μεταφράσεις όπως ο ίδιος ο Μάθερς υποστηρίζει πως έκανε) κλασσικών Γριμορίων όπως τα 'Lemegeton', 'Το Βιβλίο της Ιερής Μαγείας του μάγου Αβρελίμ' ενώ μύησε και μέλη που έμελλαν να σχηματίσουν σιγά σιγά το σύγχρονο πρόσωπο του Σατανισμού.
Ο Edwar Alexander Crowley γεννήθηκε στις 12/10/1875 (την ημέρα θανάτου του Λεβί όπου ο Crowley πίστευε πως αποτελούσε την μετενσάρκωση του) μέσα σε μια ατμόσφαιρα καταπίεσης και θρησκευτικής μισαλλοδοξίας. Το επαναστατικό του πνεύμα υπήρχε από μικρή ηλικία, γεγονός που έκανε την μητέρα του να τον αποκαλεί 'κτήνος'. Μετά από μια αποτυχημένη σπουδή στο κολέγιο Trinity και την μύηση του στο Ερμητικό Τάγμα της Χρυσής Αυγής (1989), αυτοαποκαλούνταν κόμητας Βλαδιμήρ και εμβύθισε στην μαγική τέχνη χάρη στον δάσκαλο του Μάθερς με τον οποίο τελικά διαφώνησε και θανάτωσε (όπως πιστεύεται) μέσα από μαγική πάλη ενσάρκωσης δαιμόνων και επίθεσης αστρικών βρικολάκων. Η πορεία ζωής του Crowley συνοδευόταν πάντα από έντονη σεξουαλική ζωή, όργια, τελετές μαγείας, συγγραφικής δραστηριότητας και σχηματισμούς μυστικών ταγμάτων. Ο θάνατος τον βρήκε στις 1/12/1947, φτωχό και σχεδόν ξεχασμένο μέχρι την αναβίωση του ενδιαφέροντος για το όνομα του ξανά την περίοδο του 60.
Τι γίνεται όμως με τον Σατανισμό;
Η αναφορά στα πρόσωπα αυτά έγινε κυρίως διότι η προσφορά τους ήταν τέτοια ώστε να δημιουργήσει το σύγχρονο φαινόμενο του Σατανισμού. Η σύμπτυξη και αμαγαλματικη ένωση των διαφόρων αποκρυφιστικών παραδόσεων από το Τάγμα της Χρυσής Αυγής, από την Θεοσοφική εταιρία, το Ordo Templis Orientis, και τόσα άλλα, πρόσφερε οστά στην μυθολογία της μαγείας εξυχρονίζοντας της και προσφέροντας της νέα στηρίγματα. Αν θέλαμε όμως να ανακαλύψουμε κάποιο συνδετικό στοιχείο, αυτό θα ήταν σίγουρα η αντίληψη των Οφιτών περί της φύσης του φιδιού στον μύθο της ανθρώπινης πτώσης. Έτσι χάρη στο φίδι ο άνθρωπος δέχεται μια προσφορά παρότρυνσης να ανακαλύψει την αληθινή γνώση πως δηλαδή ο άνθρωπος πλάστηκε σε ένα κακό υλικό σύμπαν από το οποίο καλείται να λυτρωθεί μέσα από την Γνώση. Το φίδι αυτό, ένας συνδυασμός του Ελληνικού δότη σοφίας Προμηθέα, και του Βιβλικού Εωσφόρου, σχηματίζουν μια νέα ρομαντική φιγούρα που ο μύστης σέβεται το παράδειγμα που αυτός πρωτοξεκίνησε. Η αγγελική πτώση αλλάζει πλέον νόημα και η όλη γνωστική αντίληψη μοιάζει να ξυπνά στις συνειδήσεις των μάγων. Όμως μετά από αιώνες αλληλοεπιδράσεων κανείς πλέον δεν μπορεί να μιλά για καθαρές αντιλήψεις. Η μαγεία, η φιλοσοφία και ο Εωσφόρος περπατάνε άλλοτε σε παράλληλο και άλλοτε σε διαφορετικό δρόμο για να καταλήξουν στον σχηματισμό της Εκκλησίας του Σατανά το 1966.
Ο Anton Szandor LaVey γεννήθηκε στις Η.Π.Α. το 1930 και από μικρή ηλικία εργάστηκε ως θηριοδαμαστής. Επηρεασμένος και αυτός από την δουλειά των προκατόχων του, σχηματίζει στα μισά του 1950 τον Μαγικό Κύκλο με σκοπό την καλλιέργεια των Μαύρων Τεχνών. Μετά από μια πετυχημένη πορεία, το ενδιαφέρον του για τον Σατανισμό υλοποιείτε με την ίδρυση της πρώτης στον κόσμο εκκλησίας με ένα πλήρες μυστηριακό τελετουργικό. Το 1969 εκδίδει την 'Σατανική Βίβλο' και με αυτήν οριοθετεί την σύγχρονη ενσάρκωση του οργανωμένου Σατανισμού. Ο αποκρυφισμός πλέον συναντά τον αθεϊστικό ουμανισμό. Η ακράδαντη εγωκεντρική στάση και η απελευθέρωση των επιθυμιών διακρίνουν τα παραγγέλματα της βίβλου του. "Δεν υπάρχει Θεός…" υποστηρίζει "…Δεν υπάρχει καμία θεότητα που να ενδιαφέρεται για τον άνθρωπο. Δεν υπάρχει παράδεισος και κόλαση πέρα από τούτη την γη. Μόνο ένας λυτρωτής υπάρχει: το ίδιο το μυαλό, το πνεύμα και το σώμα σας…Ο Σατανάς είναι ένα σύμβολο του εγώ…Ο Σατανισμός είναι εγωισμός…Η ανώτερη μορφή πνευματικότητας είναι η σαρκική."
Ο αντίδικος του Θεού, μετατράπηκε σε βλοσυρό εχθρό της ανθρωπότητας και τώρα, κοντά στον LaVey μετατρέπεται σε ένα σύμβολο γεμάτο από ηδονιστική και ανθρωποκεντρική ιδεολογία, μια αντίληψη που σύντομα έγινε πολύ δημοφιλής στον καλλιτεχνικό χώρο. Μέριλιν Μονρόε, Τζων Τραβόλτα, Ρομάν Πολάνσκι, όλοι άμεσα ή έμμεσα σχετίζονται με την εκκλησία του LaVey. Η κίνηση του γνώρισε επιτυχία και αν και ο ίδιος έλπιζε πως ο Σατανισμός θα γινόταν η κυρίαρχη θρησκεία του 21ου αιώνα, δεν έζησε για να το δει αφού πέθανε τον Οκτώβρη του 1997.
Και κάπου εδώ ίσως τελειώνει η εξέλιξη της Εωσφορικής λατρείας για να αρχίσει αυτή την κατανόησης του φαινομένου Σατανισμός. Όπως έγινε κατανοητό, η σατανολατρεία με τον οργανωμένο Σατανισμό απέχει σημαντικά, έτσι ώστε μόνο στην σύγχρονη εποχή να μπορούμε να μιλάμε για Σατανισμό ή τουλάχιστον να αναφερόμαστε στην οργανωμένη μορφή λατρείας του έτσι όπως περίπου την διαμόρφωσε ο LaVey. Είναι χαρακτηριστικό όπως παρατηρεί ο Αδάμ (1998) πως μπορούμε σε γενικές γραμμές να αντιληφθούμε την ύπαρξη 4 γενικών τάσεων στον σύγχρονο Σατανισμό (αποκλείοντας βέβαια σατανιστές που θέλουν να λειτουργούν σε επίπεδα διαφορετικά ακολουθώντας την New Age μίξη στάση στον εσωτερισμό).
Έχουμε λοιπόν τους:
1) Παραδοσιακός Αντιχριστιανικός Σατανισμός
Η παραδοσιακή πίστη στην αντιθετική προς τον βιβλικό Θεό, ύπαρξη του Διαβόλου που συνοδεύεται από τελετές μαγείας και βεβηλώσεις Χριστιανικών ιερών τόπων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ίσως η Τάξη των Σατανιστικών Ναϊτών της Μεγάλης Βρετανίας.
2) Εκκοσμικευμένος Ανθρωπιστικός Σατανισμός
Η ανυπαρξία ενός Θεού και ενός Διαβόλου είναι παρούσα μαζί με την τάση για απελευθέρωση από κάθε περιορισμό που έβαλε στις καρδίες των ανθρώπων η Χριστιανική ηθική. Η Πρώτη Εκκλησία του Σατανά στις Η.Π.Α είναι ένα τέτοιο παράδειγμα.
3) Παγανιστικός Σατανισμός
Αν και υπάρχει πλέον σαφής διαχωρισμός μεταξύ παγανιστών (που συνήθως αποτελούν Wicca, που δεν έχουν καμία σχέση με την Χριστιανική κοσμοθεωρία) και σατανιστών (που λειτουργούν στα πλαίσια της χριστιανικής κοσμοθεώρησης), είναι υπαρκτές ομάδες όπου συνθέτουν ονόματα αρχαίων θεών, μυστηριακές τελετές ξένες προς τον Ιουδαϊκό-Χριστιανικό κόσμο και άλλες θεωρήσεις. Σαν μια τέτοια μπορεί να θεωρηθεί η Σατανική Αδελφότητα.
4) Ηδονιστικός Σατανισμός
Αποτελείται από μικρές ή μεγάλες ομάδες πιστών ποικίλων φιλοσοφικών ή και μη ομάδων που τοποθετούν ανάμεσα στις φιλοσοφικές τους ανησυχίες και στην σεξουαλική έκφραση/πειραματισμό και στοιχεία τελετουργικής μαγείας με ένα σατανιστικό πάντα υπόβαθρο. Η τελευταία είναι ίσως και η πιο συχνά παρατηρούμενη τάση (ακόμη και στον χώρο της Ελλάδας) όπου συχνά βλέπουμε έφηβοι ή ακόμη και ενήλικες, διψασμένοι από την τάση για σεξουαλική απελευθέρωση και τάσεις για φαινομενική απόκτηση δύναμης να ενασχολούνται με την επιφανειακή μελέτη βιβλίων μαγείας, τον σχεδιασμό πεντάκτινων και την ερασιτεχνική επίκληση δυνάμεων.
Κάπου εδώ αξίζει να κάνουμε και μια δεύτερη παρένθεση για την υπενθύμιση στον αναγνώστη της ορθής σημασίας της πεντάκτινου, του και αποκαλούμενου συμβόλου του διαβόλου, γεγονός που είναι ένα μέγιστο λάθος!
Η εμφάνιση της πεντάκτινου ξεκινά πραγματικά από το λίκνο της ιστορίας αφού τα πρώτα της δείγματα χρονολογούνται στο 4000 π.Χ. στις περιοχές του Τίγρη και Ευφράτη καθώς και σε σπασμένα αγγεία της Παλαιστίνιας γης. Πιστεύεται μάλιστα πως η διαμόρφωση του συμβόλου σχετίζεται με αστρονομικές μελέτες της εποχής παρά από τον σχηματισμό της διαμέσου της τυχαίας παραλλαγής του σχήματος του τριγώνου. Σύμφωνα με τον Liungman (1994), ο σχεδιασμός του συμβόλου σχετίζεται με την κίνηση του πλανήτη Αφροδίτη έτσι όπως διακρίνεται στον ζωδιακό κύκλο. Παρατηρεί ταυτόχρονα όμως το παράδοξο πως το σύμβολο του πλανήτη δεν ήταν ποτέ η πεντάκτινος παρά ο γνωστός κύκλος που καταλήγει σε ένα ανάποδο σταυρό (σήμερα είναι γνωστό και ως το γυναικείο σύμβολο). Η πιθανή απάντηση εδώ έρχεται από την αστρολογική παρατήρηση, πως η κίνηση του πλανήτη αντιστοιχεί σε μια περίοδο 4 ετών, αντίθετα με την νουμερική έκφραση 5 που προσδίδει η πεντάκτινος. Η σύνδεσης παρόλα αυτά με την Αφροδίτη συνεχίζει να υπάρχει και σήμερα με πιο έμμεσο τρόπο.
Παρατηρούμε λοιπόν πως η πεντάκτινος βρίσκεται σε σημαίες κρατών όπως αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, Κίνας, Τουρκίας αλλά και στα παράσημα που στολίζουν διάφορα αξιώματα. Η θεά Αφροδίτη για τους Μεσοποτάμιους λαούς σχετιζόταν με την θεά Ιστάρ η οποία αναγνωριζόταν ως το πρωινό και το βραδινό φωτεινό αστέρι. Με την δεύτερη της ιδιότητα, γινόταν αναφορά στην σεξουαλική της πλευρά ενώ με την πρώτη αναφερόταν ως μια θεότητα πολέμου, κυνηγιού και φυσικής άσκησης. Αυτή η διπλή χρήση φαίνεται να έφτασε μέχρι και την σύγχρονη εποχή όπου διακρίνουμε την πεντάκτινο (ως στρατιωτικό σήμα) δίχως όμως τις εσωτερικές τις συνδετικές γραμμές στην απεικόνιση της.
Η πεντάκτινος μοιάζει να συνεχίζει το ταξίδι της στον χρόνο και περνά στον Σουμεριακό πολιτισμό όπου και γύρω στο 2700 π.Χ. συμβόλιζε τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα μαζί με το πέμπτο σημείο του ουρανού. Μετά όμως την Σουμεριανή χρήση, το σύμβολο μοιάζει να χάνεται (στους τοπικούς πολιτισμούς το σύμβολό της Αφροδίτης παίρνει την μορφή του οχτάγωνου αστεριού, ενώ η πεντάλφα επανέλχετε μετά από 1000 χρόνια περίπου!) έως ότου το ξανασυναντάμε στα πλαίσια των Πυθαγορείων. Κατά αυτούς, το σύμβολο αναπαριστά τον ίδιο τον άνθρωπο (με τα 5 του άκρα ανοιχτά), όπως επίσης και την ένωση των αντιθέτων: 2 (θηλυκό σύμβολο) +3 (αρσενικό σύμβολο) =5. και συνοδεύει τα γράμματα που ανταλλάζανε μεταξύ τους (πιθανόν ως σύμβολο καλής υγείας) γύρω στα 400 π.Χ.
Χρήση του συμβόλου γινόταν και από την πόλη της Ιερουσαλήμ όπου την περίοδο 300-150 π.Χ. φαίνεται πως είχε προλογίσει το γνωστό εξάκτινο αστέρι (που οι μεν Μουσουλμάνοι το αποκαλούν Σολομώνια Σφραγίδα ενώ οι δε Εβραίοι Αστέρι ή Ασπίδα του Δαυίδ). Οι πρώτες αρχαιολογικές αποκαλύψεις του εξάκτινου μάλιστα ανάγονται κάπου ανάμεσα στα 800-600 π.Χ.). Χρήση του πεντάγωνου σαν ένα μυστικιστικό σύμβολο γίνεται και από τους Γνωστικούς, οι οποίοι το αποκαλούσαν 'φλεγόμενο αστέρι' ενώ το ανάγραφαν σε φυλαχτά μαζί με τον θεό Abraxas. Με την πάροδο των αιώνων όμως, το σύμβολο περνά στην δύση τοποθετημένο στους ιπποτικούς θυρεούς ενώ σύντομα συσχετίζεται με τον εσωτερισμό και την μαγεία.
Ο αριθμός 5 που σχηματικά εκφράζεται από την πεντάκτινο, μαρτυρά τον άνθρώπο μετά την πτώση και αυτό ίσως γιατί τότε γίνεται η συνειδητοποίηση των 5 αισθήσεων που αυτομάτως τοποθετεί των άνθρωπο σε μια μετά-Εδέμ περίοδο της ύπαρξης του, λίγο πιο μακριά δηλαδή από την θεϊκή του φύση. Με την ίδια αλλά και αντίθετη λογική η ενοποιημένη αυτή αντιμετώπιση του ανθρώπου αποτελεί και ως ενοποιητικό συμβολισμό έτσι ώστε να γίνεται και η χρήση της πεντάκτινου (μέσα σε ένα προστατευτικό κύκλο) ως φυλακτό και ως σύμβολο υγείας, έρωτα και καλής τύχης (μαζί με την τοποθέτηση των γραμμάτων SALVS στις γωνίες σύμφωνα με τον Κούπερ, 1978). Η διπλή αυτή αντιμετώπιση μπορεί εύκολα να κατανοηθεί αν μελετηθεί προσεχτικά η δυαδική φύση του ανθρώπινου ψυχισμού όπου διαβάλλεται από μια συνεχής αντιπαλότητα (συνειδητό-ασυνείδητο) όπου αυτό που για το ένα είναι λειτουργικό, το αντίθετο ισχύει για το άλλο. Έτσι και η πεντάκτινος συμβολίζει την πιθανή ένωση των διάσπαρτων στοιχείων του ανθρώπου, ένωση που πραγματοποιείτε μέσα από την χρήση ενός κύκλου. Εδώ αξίζει να σημειώσουμε την σημασία του κύκλου ως μέσο προστασίας έτσι όπως παρουσιάζεται σε κείμενα τελετουργικής μαγείας όπως το 'Clavicula Salomonis',το 'Ηeptameron' κ.α.
Η χρήση της πεντάκτινου όμως δεν είναι ένα στοιχείο που διακρίνεται στην Γηραιά Ήπειρο μονάχα. Για τον Κινέζικο πολιτισμό η πεντάδα αντιπροσωπεύει την εικόνα της φυσική ροή της ζωής, της κοσμικής τάξης, καθώς και των 5 στοιχείων της φύσεως (φωτιά-γη-μέταλλο-νερό-ξύλο). Στην προ-Κολομβιανή Αμερική η πεντάκτινος συναντάτε, αν και με μια μορφή που θυμίζει λουλούδι! Στην Ιαπωνία αποτελεί κομμάτι της Ιαπωνικής τέχνης του πολέμου, συμβολίζοντας τα φρούρια. Σε Νορδικές χώρες του Βορρά, η πεντάλφα σκαλίζεται στις πόρτες ως μέτρο προστασίας προς τα κακά πνεύματα και στην μαγεία. Στην σημερινή ακόμη Τουρκία διακρίνεται πάνω στην εθνοσημαία η μορφή της ημισελήνου και ενός πεντάκτινου που όμως δεν συμπεριλαμβάνει τις εσωτερικές γραμμές.
Εδώ αξίζει να συμπληρώσουμε λίγο ακόμη τις προηγούμενες αναφορές. Όπως προαναφέραμε λοιπόν, η σύνδεση του πλανήτη Αφροδίτη και της πεντάκτινου γινόταν στις ανατολικές-αραβικές χώρες (σύνδεση που αφορά την μια πλευρά της θεότητας, αυτή του πολέμου και της δύναμης) Ήταν λοιπόν αυτό το σύμβολο που διέκριναν οι δυτικοί σταυροφόροι όταν έφτασαν στα Ιεροσόλυμα, και ήταν αυτό το σύμβολο που υιοθέτησαν και αυτοί στην προσπάθεια τους να πάρουν λίγο από τις δυνάμεις του εχθρικού στρατού! Αναφορικά τώρα με την ημισέληνο που αποτελεί το άλλο μισό της όλης σημαίας, πρέπει να θυμηθούμε την απαγόρευση της αναπαράστασης των θείων που υπάρχει στον ισλαμισμό. Αυτό όμως που συμβαίνει είναι πως η αριθμητική αξία του ονόματος του Θεού (Αλλάχ) που είναι 66 είναι ίδια με την λέξη 'λαλάχ' (τουλίπα) που αποτελεί διακοσμητικό σε πολλές κορυφές τεμενών, καθώς και της λέξης 'χιλάχ' που σημαίνει ημισέληνος.
Στην αρχαία Αιγυπτιακή ιερογλυφική από την άλλη μεριά, υπάρχει διάσπαρτα η απεικόνιση ενός πεντάκτινου αστεριού όμως η πυγή και ο συμβολισμός του μοιάζει να διαφεύγει από αυτή που προαναπτύξαμε. Συγκεκριμένα πιστεύεται πως βασισμένη στην μορφή των θαλάσσιων αστερίων, οι αιγύπτιοι απεικονίζανε με αυτή την μορφή τους αστερισμούς δημιουργώντας έτσι την εικόνα μιας ουράνιας θάλασσας μέσα στην οποία κυλά το πλοίο του θεού Ήλιου Ρα. Μια πιθανή συσχέτιση μονάχα του ανθρώπου (έτσι όπως αναπτύχθηκε στην δύση) και των πεντάκτινων αιγυπτιακών αστεριών βρίσκεται ίσως στο γεγονός του ότι τα αστέρια αποτελούσαν τις φωτεινές ψυχές που κατοικούν ανάμεσα στους θεούς.
Τέλος, στην Αρθουριανή μυθολογία αναγνωρίζουμε την πεντάκτινο στο ιπποτικό έμβλημα του Σερ Γκάγουεν. Για τους μελετητές μάλιστα του Αρθούριου μύθου, έχει ενδιαφέρον η παρατήρηση πως οι ιππότες της αναζήτησης (και μέσα από τις ιστορίες της εξέλιξης τους) Αρθούρος-Γκάγουεν-Λάνσελοτ-Πέρσιβαλ αποτελούν το τετράγωνο της προσωπικότητας. Μαζί λοιπόν με την παρουσία του σερ Γκάλαχαντ διαμορφώνεται ένα εικονικό πεντάκτινο, σύμβολο της ολοκληρωμένης προσωπικότητας.
Η συσχέτιση μεταξύ δαιμονικών δυνάμεων και της πεντάκτινου διακρίνεται από την εποχή των μεσαιωνικών Grimoires όπου η χρήση προστατευτικών σφραγίδων πραγματοποιούνταν για την προστασία από δαίμονες. Στο 'Σχετικά με την Μονάς' (1591) του G. Bruno, διαβάζουμε: "Διότι η φιγούρα του ανθρώπου είναι περιορισμένη από 5 εξωτερικά σημεία, η άνανδρη φυλή των μαύρων μάγων πραγματοποιούν επιτυχημένα ξόρκια διαμέσου του πενταγράμμου." Η αντιστροφή του πενταγράμμου μαρτυρά την αντιστροφή της φύσης του ανθρώπου και σαν έτσι σαφώς αποκτά συσχέτιση με την Εωσφορική τάση προς την αποστροφή του Θείου Λόγου. Η σύγχρονη θεώρηση της πεντάκτινου ως κάτι το αρνητικό πάντως, είναι μάλλον αποτέλεσμα 2 παραγόντων i) της απλοϊκής στάσης που κρατάνε τα media απέναντι σε θέματα εσωτερισμού. Έτσι αντί να καταγράφουν/αναμεταδίδουνν ειδήσεις, τις αλλοτριώνουν. ii) Όπως είχε προαναφερθεί, η εμπόλεμη επαφή Χριστιανικής δύσης και Ισλάμ είχε ως αποτέλεσμα την υιοθέτηση των πρώτων της πεντάκτινου, ενός συμβόλου που ποτέ δεν είχε χάσει την πηγή της, αυτή δηλαδή των αλλόθρησκων. Εύλογα λοιπόν (όπως σήμερα πλέον το ηλιακό σύμβολο της σβάστικας συνοδεύεται - δυστυχώς - από την βαρβαρότητα του φασισμού), η πεντάκτινος συνοδεύτηκε από ένα κλίμα αρνητικότητας και δεισιδαιμονίας.
Γυρνώντας τώρα πάλι πίσω στο θέμα του Σατανισμού, επιστρέφουμε σε ένα θέμα που αληθινά βρίσκετε υπό εξέλιξη. Η Εκκλησία του LaVey γνώρισε από το 1975 ακόμη την πρώτη αποστασία με την ίδρυση από μερικά πρώην μέλη της, τον Ναό του Σεθ. Η αντίθεση στον Χριστιανισμό συνεχίζει να υπάρχει και εδώ όμως το στοιχείο των θυσιών και των τελετών δεν υπάρχουν αφού γίνεται αποχή από κάθε μορφή βίας! Εν τω μεταξύ οι πιστοί του ναού αναμένουν την έλευση του αρχαίου θεού Σεθ που αποτελούσε για τους Αιγυπτίους την αντίπαλη μορφή του θεού Όσιρι και Ώρου. Φυσικά πέρα από αυτή την κίνηση εμφανίζονται συνεχώς νέες οργανώσεις που ξεμυτίζουν απροειδοποίητα αντλώντας μέλη και διαφημιστική δύναμη ακόμη και από το διαδύκτιο όπου ο Σατανάς μοιάζει να βρήκε ένα καλό τόπο διαμονής. Έτσι έχουμε την Σατανιστική Παγκόσμια Τάξη (ελεύθερη οργάνωση με έδρα τις Η.Π.Α. όπου αντιτίθεται στα σχολεία και αποζητά την παγκόσμια κυριαρχία του Σατανά), το Τάγμα του Μαύρου Δισκοπότηρου (όπου ο περιβάλει μια άκρατη μυστικοπάθεια), την Εκκλησία της Μεταβίβασης (όπου Χριστός και Σατανάς αποτελούν δυο πλευρές της ίδιας καταστρεπτικής μορφής), τον Καταχθόνιο Κύκλο (επιδιώκουν την ενοποίηση των μικρών σατανιστικών ομάδων όλου του πλανήτη) και πολλές άλλε μικρές ή μεγάλες ομάδες αποκρυφισμού με βαρύγδουπα αρχαιοπρεπή ονόματα και ασαφής ιδεολογίες!
Η σίγουρη εξέλιξη πάντως της σατανολατρείας είναι ο σύγχρονος οργανωμένος Σατανισμός με ποικίλες μορφές έκφρασης που σχεδόν πάντα όμως θα αποτελεί μια αντιθετική πράξη, ένα αντιστάθμισμα ίσως προς σε μια ήδη κουρασμένη Χριστιανική Εκκλησία η οποία συνεχίζει να βλέπει παντού εχθρούς και αιρέσεις (αν και ο σχηματισμός του Παγκοσμίου Συμβουλίου Θρησκειών μοιάζει να αποτελεί ένα άνοιγμα και μια κίνηση φιλίας απέναντι στους άλλοτε απίστους). Η στάση του 'όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι ενάντια μας' μοιάζει όμως να υφίσταται ακόμη. Μάλιστα η φράση αυτή ακούστηκε και από τον πρόεδρο Bush τον νεότερο, το 2001, όταν εκτός από αυτήν την δήλωση, βάπτισε την τρομοκρατία του Bin Laden ως "evil" δημιουργώντας έτσι μια νέα ιερό-εξεταστική στάση πολιτικής όπου κυνηγά μια μάλλον σύγχρονη έκδοση του σατανά-επαναστάτη-τρομοκράτη. Αν επομένως ο Διάβολος αποτελεί ένα κομμάτι της Γιουγκιανής Σκιάς του ανθρώπου, αν δηλαδή ο άνθρωπος λόγο της ψυχολογίας του προβάλει των εσωτερικό του κόσμο στο ίδιο το σύμπαν, τότε ίσως όσο θα υπάρχουν αλλαγές στην ποιότητα της ανθρώπινης ψυχολογίας, έτσι και ο Σατανάς, και κατά επέκταση και οι φίλο-σατανιστικές ομάδες, θα αλλάζουν διαρκώς μορφή.
Γιώργος Ιωαννίδης
Ψυχολόγος
Βιβλιογραφία:
Stanford P. Η βιογραφία του Διαβόλου. Θεσσαλονίκη εκδ. Αρχέτυπο, 2000.
Οι θρησκείες. Αθήνα εκδ. Εκδοτική Αθηνών, 1992.
Συλλογικό Δρόμοι της γνώσης. Θεσσαλονίκη εκδ. Αρχέτυπο, 2001.
Συλλογικό Μυστικές εταιρίες. Θεσσαλονίκη εκδ. Αρχέτυπο, 1998.
Baigent M. Leigh R. The elixir and the stone. A history of magic and alchemy. London. Penguin, 1998.
Guiley R. E. Εγκυκλοπαίδεια μυστικιστικών και παραφυσικών εμπειριών. Αθήνα εκδ. Anubis, 1994.
Clavicula Salomonis. (English translation 1916), 1999.
Hall J. Illustrated dictionary of symbols in Eastern and Western art. London. Murray J., 1997.
Κούπερ Τ. Λεξικό παραδοσιακών συμβόλων. (π.ε. 1978) Αθήνα εκδ. Πύρινος Κόσμος, 1992.
Owusu H. Symbols of Egypt. (f.e. 1998) New York. Sterling, 2000.
Liungman C. G. Dictionary of symbols. (f.e. 1974) New York. Starling, 1994.
Becker U. The continuum encyclopedia of symbols. (f.e. 1992) New York. Continuum, 2000.
Cirlot J. E. Το λεξικό των συμβόλων. (π.ε. 1995) Αθήνα εκδ. Κονιδάρη, 1995.
Συλλογικό Συμβολισμός και αναζήτηση. Αθήνα εκδ. Ιάμβλιχος, 1993.
Roob A. Alchemy and Mysticism. Italy. Taschen, 1997.
Θεός και Θρησκεία: τ.2 Απρίλιος 1999/ τ.5 1999/ τ. 7 1999.
